Nietrzymanie moczu to objaw różnych schorzeń. Przyczyna u każdej kobiety może być inna. Prawidłowo wykonana diagnostyka, która dokładnie określi rodzaj i przyczynę nietrzymania moczu jest absolutnie kluczowa dla powodzenia terapii nietrzymania moczu. Błędnie postawiona diagnoza niesie za sobą wysokie ryzyko nie tylko braku poprawy, ale wręcz pogorszenia stanu pacjentki. Na początku musimy się jednak dowiedzieć, czy problem, z którym się zmagamy związany jest faktycznie z nietrzymaniem moczu.
W tym artykule:
W pierwszej kolejności warto wykonać prosty test, który pomoże nam dowiedzieć się czy rzeczywiście występuje u nas nietrzymanie moczu. Niezależnie od tego jaki wynik otrzymamy, należy zawsze rozważyć wizytę u lekarza POZ. Towarzyszące nam objawy mogą być bowiem następstwem innych chorób czy schorzeń. Pamiętajmy aby nigdy nie bagatelizować jakichkolwiek niepokojących nas objawów.
Zanim zaczniemy poszukiwania specjalisty w zakresie nietrzymania moczu zawsze warto najpierw udać się do naszego lekarza rodzinnego. Może on wstępnie rozpoznać schorzenie. Wiele badań służących diagnostyce nietrzymania moczu można wykonać nie tylko u specjalisty, ale także w gabinecie lekarza POZ.
Jak wygląda pierwsza wizyta u lekarza POZ?
Diagnostyka na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej powinna obejmować szereg zagadnień, w tym w szczególności:
W skład badania podmiotowego może wejść wypełnienie kwestionariusza do oceny nietrzymania moczu, uwzględniającego takie pytania jak m.in.:
Lekarz może zadawać szczegółowe pytania dotyczące częstości oddawania moczu w dzień i w nocy, występowania parć naglących, moczenia nocnego, epizodów gubienia moczu czy strumienia moczu. Pomocny jest tu dzienniczek mikcji wypełniany przez pacjenta. Dostarcza on cennych informacji na temat ilości wypijanych płynów, ilości oddanego moczu, epizodów z jego nietrzymaniem, liczby mikcji nocnych oraz liczby i nasileń parć naglących.
Jakie badania może wykonać specjalista podczas diagnostyki nietrzymania moczu u kobiety?
Dzięki temu badaniu możliwe jest stwierdzenie obecności wypełnionego pęcherza moczowego w badaniu palpacyjnym. Bolesność pęcherza podczas przeprowadzania badania jamy brzusznej może świadczyć o zapaleniu dolnych dróg moczowych. Inną przyczyną może być śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego.
Jest to dodatkowe badanie, które pomaga w ocenie czynności mięśni dna miednicy.
Badanie przeprowadza się w pozycji stojącej przy wypełnionym pęcherzu moczowym. Jeśli podczas próby nastąpi wyciek moczu może to oznaczać wysiłkowe NTM.
Przeważnie wykonuje się test podpaskowy krótki (trwający godzinę), rzadziej dłuższe (12-72 h). Podpaskę waży się przed rozpoczęciem testu oraz po jego zakończeniu a następnie porównuje wyniki. W przypadku krótkiego testu pacjentka proszona jest o opróżnienie pęcherza moczowego.
Następnie prosi się ją o wypicie 500 ml wody, po tym czasie przez 30 minut spaceruje (również po schodach). Ostatnie 15 minut testu to wstawanie z pozycji siedzącej (10 razy), kaszel (10 razy), bieg w miejscu (1 minuta), podnoszenie przedmiotu z ziemi (5 razy) i na koniec mycie rąk w zimnej wodzie (1 minuta).
Ogólne badanie moczu z oceną osadu oraz posiew moczu wykonywane jest u kobiet z zaburzeniami czynności dolnego odcinka dróg moczowych w celu wykluczenia infekcji gdyż może ona wywoływać objawy podobne do tych, które towarzyszą nietrzymaniu moczu.
Wykonanie badania USG układu moczowego pozwala na identyfikację nieprawidłowości anatomicznych, które mogą być potencjalną przyczyną dolegliwości oraz zmian chorobowych wymagających pilnych interwencji diagnostyczno-leczniczych (np. choroby nowotworowe układu moczowego).
Znaczenie diagnostyczne ma również ocena objętości moczu zalegającego w pęcherzu moczowym po mikcji, która jest ważnym badaniem wstępnym u kobiet z zaburzeniami czynności dolnego odcinka układu moczowego. Pozwala ocenić czy zalega mocz, czy mamy do czynienia z nietrzymaniem moczu z przepełnienia. Przezbrzuszne USG pozwala ponadto wykluczyć inne nieprawidłowości w jamie brzusznej.
Lekarz po wykonaniu diagnostyki dostępnej na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej powinien ocenić rodzaj nietrzymania moczu. Oprócz tego ocenia również częstotliwość oraz jego przyczynę. Następnie wdraża leczenie zachowawcze.
Lekarz POZ może skierować pacjentkę na konsultację ginekologiczną lub do innych specjalistów (np. urolog, neurolog, geriatra). Warto wtedy, w pierwszej kolejności udać się do ginekologa specjalizującego się w uroginekologii lub placówki specjalizującej się w leczeniu nietrzymania moczu i zatrudniającej ginekologów.
Jeżeli lekarz POZ skieruje pacjentkę do lekarza urologa warto w pierwszej kolejności udać się z wizytą do urologa specjalizującego się w urologii czynnościowej lub do placówki medycznej specjalizującej się w leczeniu nietrzymania moczu i zatrudniającej urologów. Jeżeli pacjentka należy do grupy osób starszych (75+) lekarz POZ może skierować ją również na konsultację do lekarza geriatry.
Inna możliwą opcją jest uzyskanie skierowania do lekarza neurologa (w szczególności w przypadku uszkodzenia mózgu, obwodowego układu nerwowego czy rdzenia kręgowego), nefrologa lub psychologa. Wielokrotnie pomocna będzie także wizyta u fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej i/lub uroginekologicznej. Skierowanie do niego powinna poprzedzać konsultacja lekarza specjalisty (urolog, ginekolog, neurolog, geriatra).
Nierzadko kluczem do sukcesu terapeutycznego będzie właśnie współpraca lekarzy różnych specjalizacji oraz fizjoterapeuty/fizjoterapeutki specjalizujących się w fizjoterapii uroginekologicznej.
Inne badania które może wykonać specjalista podczas diagnostyki nietrzymania moczu
Pozwala ocenić nieprawidłowości morfologiczne w zakresie narządu rodnego, w tym także stopień wypadania narządu rodnego oraz stan estrogenowy błony śluzowej pochwy. Koniecznym elementem badania jest ocena napięcia mięśni dna miednicy.
Ma na celu wykrycie schorzeń układu moczowego. Oprócz wywiadu najczęściej wykonuje się badania palpacyjne podbrzusza, krocza i ujścia cewki moczowej.
Powinno dotyczyć oceny segmentów unerwionych przez nerwy z krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego. Badanie powinno objąć sprawdzenie czucia skórnego w obszarze przedsionka pochwy i krocza.
Badanie obrazujące cewkę moczową oraz wnętrze pęcherza moczowego pozwala na dokładne wykluczenie patologii, które mogą powodować podrażnienia (nowotwory, kamica, ciało obce, zwężenie cewki).
Stanowi precyzyjne narzędzie diagnostyczne pozwalające na uzyskanie wyników kwalifikujących pacjentkę do optymalnego sposobu dalszego leczenia, dzięki któremu można osiągnąć najlepszy możliwy efekt terapeutyczny. Stosowane jest zazwyczaj przed kwalifikacją do ewentualnego zabiegu operacyjnego.
Badanie to polega na ocenie czynności narządów dolnych dróg moczowych, które odpowiadają za utrzymanie moczu i właściwe wypróżnienie pęcherza podczas mikcji.
Pod pojęciem „badanie urodynamiczne” kryje się kilka różnych testów. Mierzą one ilość oddawanego moczu, czas oddawania tego moczu, ciśnienie wewnątrz pęcherza i odbytnicy oraz napięcie mięśni, które odpowiedzialne są za trzymanie moczu (zwieraczy).
Lekarze mogą zlecić również inne badania niż wymienione powyżej w zależności od indywidualnej sytuacji pacjentki.
Do fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej i/lub uroginekologicznej warto się udać na dalszą diagnostykę dopiero po uzyskaniu diagnozy lekarskiej. W oparciu o dotychczasowe rozpoznanie oraz przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne, może on pomóc w określeniu istoty problemu. Jest to niezbędne do zaplanowania przebiegu ewentualnej terapii.
Należy więc zabrać ze sobą wszystkie opisy badań diagnostycznych, które zostały wykonane u lekarza POZ czy też lekarzy specjalistów. Dobór terapii powinien być uzależniony od uzyskanych w trakcie diagnostyki odpowiedzi. Obejmują one: rodzaj dolegliwości, opis stanu ogólnego, zakres możliwości ruchowych i percepcji oraz zaleceń lekarskich.
Pacjentki często zastanawiają się, czy istniejące schorzenie wymaga konsultacji z fizjoterapeutą. Najlepiej gdyby taką odpowiedź uzyskiwały w gabinecie lekarskim. Należy pamiętać, że najlepsze efekty daje fizjoterapia wdrożona w momencie, gdy dolegliwości nie są jeszcze zaawansowane. Niejednokrotnie fizjoterapię wskazuje się również jako rodzaj profilaktyki, która może uchronić pacjentkę przed zabiegiem operacyjnym, czy też obciążającą farmakoterapią. Nawet jednak wtedy powinna ją poprzedzić konsultacja zarówno lekarska jak i u fizjoterapeuty.
Jednymi z czynników ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu u kobiet są m.in. ciąża, poród czy przebyte zabiegi onkologiczne (operacje chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia). W związku z tym pacjentki planujące ciąże, w trakcie ciąży, po porodzie oraz pacjentki onkologiczne tym bardziej powinny wybrać się do fizjoterapeuty urologicznego i/lub uroginekologicznego.
Trafna diagnoza a następnie dobranie odpowiednich technik terapeutycznych mogą złagodzić a nawet wyeliminować uciążliwe dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu. W przypadku ciąży może im także zapobiegać.
Opracowane na podstawie: 1. W. Baranowski, A. Rogowski (red.), Uroginekologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2018. 2. E. Barcz (red.), Wstęp do uroginekologii, Via Medica, Gdańsk 2017. 3. P. Dobroński, P. Radziszewski, Nietrzymanie moczu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 4. Incontinence 6th edition 2017, International Consultation on Incontinence, Tokyo, September 2016. 5. Poradnik dla pacjentek ginekologicznych, red. M. Wielgoś, N. Mazanowska, Warszawa 2018. 6. Raport „Pacjent z NTM w systemie opieki zdrowotnej 2021”, Warszawa 2021. 7. T. Rechberger, B. Kulik-Rechberger, Nietrzymanie moczu u kobiet i dziewcząt - zasady postępowania w gabinecie lekarza POZ, Termedia, 2018. 8. K. Religa-Popiołek, Z czym udać się do fizjoterapeuty urologicznego i/lub uroginekologicznego?, Kwartalnik NTM nr 75, Warszawa 2020. 9. Standardy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego dla pacjentów dorosłych z dolegliwościami dolnych dróg moczowych przygotowany przez Polskie Towarzystwo Urologiczne, Fundację Eksperci dla Zdrowia, Warszawa 2019.