Profilaktyka to świadome działanie, mające na celu zapobieganie różnorodnym problemom zanim one wystąpią. Z definicji jest działaniem uprzedzającym wystąpienie problemu, a nie naprawczym.
Profilaktyka chorób to działania ukierunkowane na zapobieganie wystąpieniu choroby, na minimalizowanie wpływu choroby i niepełnosprawności albo – jeśli nie jest to możliwe – opóźnienie jej postępu.
Można mówić o trzech fazach profilaktyki:
W tym artykule:
Uniknięcie wystąpienia nietrzymania moczu nie zawsze jest możliwe. Istnieje za to szereg działań profilaktycznych, które możemy zastosować i które pomogą zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia.
W przypadku nietrzymania moczu profilaktykę często można zawrzeć w stwierdzeniu „zdrowy styl życia”.
Do najważniejszych działań profilaktycznych należą:
U kobiet dodatkowo:
U mężczyzn dodatkowo:
U dzieci dodatkowo:
Nadmierna masa ciała, stłuszczenie narządów wewnętrznych oraz zaburzenie rytmu wypróżnień to czynniki, które wpływają na przebieg i natężenie nietrzymania moczu. Wraz z ich rozwojem dochodzi do osłabienia mięśni miednicy oraz tendencji do zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej. Konsekwencją tych patologii mogą być problemy z nietrzymaniem moczu i gazów oraz zaparcia. Kluczową rolę odgrywa model żywienia, który jest niezbędny zarówno w profilaktyce, jak i w samym przebiegu nietrzymania moczu. Uważa się, że wraz ze wzrostem BMI i 5kg/m2 o 20% zwiększa się ryzyko wystąpienia nieprawidłowości funkcji zwieraczy dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Nieprawidłowa dieta, zarówno pod względem doboru konkretnych produktów, jak i wielkości porcji, może przyczyniać się do zaburzenia pracy przewodu pokarmowego. To z kolei może powodować nasilenie objawów nietrzymania moczu. Dlatego też modyfikacja dotychczasowych nawyków żywieniowych na bardziej racjonalne stanowi jedną z najtańszych i najłatwiej dostępnych metod profilaktyki nietrzymania moczu.
Modyfikując dietę warto wzbogacić ją o codzienną o porcję błonnika. Jego źródłem są m.in. produkty pełnoziarniste, warzywa oraz owoce. Źródłem błonnika są głównie produkty zbożowe z niskiego przemiału zbóż, wytworzone z nich pieczywo, kasze i makarony oraz płatki wielozbożowe. Bogatym źródłem błonnika są także ziarna i nasiona roślin. Zalecane jest spożywanie siemienia lnianego, nasion słonecznika, pestek dyni oraz suszonych owoców, takich jak figi, morele i śliwki.
Źródłem białka powinny być produkty takie jak: drób bez skóry, nabiał wysokiej jakości, ryby oraz jajka. Cennym źródłem białka są również rośliny strączkowe, np. fasola, ciecierzyca czy soczewica. Warto także spożywać produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: tofu, temphe czy napoje roślinne bez cukru.
Z codziennej diety należy wykluczyć tłuste mięsa oraz wyroby, które w swoim składzie zawierają zbyt dużą ilość tłuszczy nasyconych. Rekomendowanymi źródłami tłuszczu są: oleje roślinne, awokado, orzechy, pestki oraz tłuste ryby. Unikać należy tłuszczy nasyconych, które znajdują się w maśle, śmietanie, serach i tłustym mięsie.
Kolejną grupą produktów, które stanowią główną składową w codziennym żywieniu, są węglowodany. Polecane są produkty o niskim indeksie glikemicznym – wszystkie surowe warzywa, pełnoziarniste (nierozgotowane) produkty zbożowe oraz nieprzejrzałe owoce. Z diety należy wykluczyć sztuczne środki słodzące.
Istotne w diecie są świeże warzywa i owoce, zawierające dużą ilość witaminy C, która pomaga w prawidłowej produkcji kolagenu odpowiadającego za elastyczność nie tylko skóry, ale i tkanek budujących pęcherz. Kapusta, sałata, brokuły, szpinak obfitują w magnez, który wspomaga prawidłowe funkcjonowanie mięśni i stabilizuje pracę układu nerwowego. Ogórki zawierają krzemionkę, która dba o dobrą kondycję pęcherza, pomaga leczyć stany zapalne pęcherza. Krzemionka znajduje się również w migdałach, orzeszkach ziemnych, pestkach słonecznika i siemieniu lnianym. Jarmuż wspomaga sprawne funkcjonowanie mięśni, także tych które niejako „podtrzymują” pęcherz i zapobiegają problemom z nietrzymaniem moczu.
W przypadku występowania pęcherza nadaktywnego z diety należy wykluczyć lub ograniczyć spożycie produktów, które mają działanie podrażniające pęcherz i stymulują skurcze mięśni, w konsekwencji powodując nietrzymanie moczu, takich jak: owoce cytrusowe i soki z nich wyciskane, napoje gazowane, mleko, czekolada i ostre przyprawy.
Czy ilość płynów ma znaczenie dla osób z nietrzymaniem moczu?
Bardzo ważne jest również zwrócenie uwagi na prawidłową ilość spożywanych płynów. Dobór ilości płynów jest indywidualny, ale nie powinien wynosić mniej niż 1,5 litra dziennie. Osoby z nietrzymaniem moczu często popełniają błąd i ograniczają spożycie płynów do minimum. Może to prowadzić do odwodnienia organizmu. Dodatkowo może dojść do zagęszczenia moczu i drażnienia nabłonka wyścielającego układ moczowy oraz rozregulowania pracy pęcherza.
Rekomendowanymi płynami są woda oraz delikatne napary owocowe i ziołowe, np. czystek i zielona herbata oraz dedykowana panom wierzbownica wąskolistna. Należy natomiast wykluczyć lub ograniczyć napoje o działaniu moczopędnym. Należy do nich czarna, mocna kawa i herbata, napoje gazowane i energetyczne, soki i nektary owocowe, zwłaszcza z owoców cytrusowych.
Zaprzestanie palenia papierosów pomoże zlikwidować przewlekły kaszel, który często jest jedną z wiodących przyczyn osłabienia prawidłowego napięcia mięśni i pierwszych objawów wysiłkowego NTM. Rzucenie palenia oznacza również zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworu pęcherza.
Warto ograniczyć ilość spożywanego alkoholu, który działa moczopędnie i zaburza prawidłowe przewodnictwo neuroprzekaźników, co może nasilać zaburzenia pracy układu moczowego.
Zaparcia, które powodują trudności w wypróżnieniu, zwiększają nacisk na mięśnie dna miednicy, upośledzając ich prawidłowe działanie. To z kolei wpływa na wzrost ryzyka pojawienia się inkontynencji. Prawidłowa skomponowania codzienna dieta i rytm wypróżniania pomogą uniknąć codziennych zaparć.
Zakażenia układu moczowego wywoływane są przez mikroorganizmy, głównie bakterie. Do dróg moczowych mogą one przedostać się w trojaki sposób: drogą wstępującą przez cewkę moczową, drogą krwi lub limfy. Sposób leczenia zakażenia układu moczowego zależny jest od stanu pacjenta. Pod uwagę bierze się: intensywność objawów chorobowych, wiek pacjenta i spodziewaną lekowrażliwość domniemanego drobnoustroju chorobotwórczego.
Niezwykle ważnym czynnikiem profilaktyki jest właściwa higiena okolic intymnych, która pomoże uniknąć zakażenia dróg moczowych.
UWAGA!
Spopularyzowane od kilku lat samoleczenie dostępną bez recepty furaginą może zakończyć się nasileniem objawów i koniecznością wdrożenia przez lekarza antybiotykoterapii.
Działaniem profilaktycznym w nietrzymaniu moczu jest regularna, umiarkowana i różnorodna aktywność fizyczna. Specjaliści pozytywnie oceniają takie dyscypliny jak: spacery, nordic walking, pływanie, joga, pilates czy spokojna jazda na rowerze. Niektóre ćwiczenia można wdrożyć, kiedy prawidłowo stosuje się oddychanie, napięcie mięśni dna miednicy i innych stabilizatorów naszego ciała.
Osoby z nietrzymaniem moczu powinny unikać dźwigania ciężarów, skakania, biegania. Należy również, w miarę możliwości, unikać ciągłego, nadmiernego wysiłku fizycznego.
Wystąpienie pierwszych epizodów nietrzymania moczu często ma swoje podłoże w zmianach lub osłabieniu struktur kolagenu, co wpływa na brak prawidłowego napięcia mięśni. Bardzo istotnym działaniem profilaktycznym staje się postępowanie fizjoterapeutyczne, obejmujące przede wszystkim ćwiczenia mięśni dna miednicy mniejszej.
Trening mięśni dna miednicy mniejszej – PFMT – (ang. Pelvic Floor Muscle Training), zwany potocznie ćwiczeniami Kegla to bezpieczna, pozbawiona przeciwwskazań i skuteczna metoda fizjoterapii, która może być stosowana jako działanie profilaktyczne.
Najważniejszym celem ćwiczeń mięśni dna miednicy jest podwyższenie ich napięcia spoczynkowego, wzrost ich siły i elastyczności, wydłużenie czasu skurczu maksymalnego oraz poprawa kontroli nerwowo-mięśniowej, co w rezultacie usprawnia mechanizmy trzymania moczu. Aktywizację mięśni dna miednicy najlepiej zacząć od prostych, ale systematycznych ćwiczeń w seriach. Warto również wybrać współpracę z fizjoterapeutą specjalizującym się w urologii lub uroginekologii.
Ćwiczenia mogą być wykonywane zarówno podczas codziennych czynności jak również w postaci krótkich sesji ćwiczeń jako element codziennej gimnastyki. Ćwiczenia powinny być wykonywane w różnych pozycjach ciała – na brzuchu, na plecach, w pozycji siedzącej i stojącej. Poprawa stanu mięśni dna miednicy powinna być odczuwalna już po kilku miesiącach regularnych, prawidłowo wykonywanych ćwiczeń.
U kobiet do działań profilaktycznych zalicza się dodatkowo: prawidłowe prowadzenie porodu, a także wczesne rozpoznawanie zaburzeń statyki narządów płciowych.
Przyszłe mamy powinny profilaktycznie rozpocząć ćwiczenia mięśni dna miednicy w okresie ciąży. Ćwiczenia te mają na celu poprawę elastyczności i ukrwienie tych mięśni. Powinny być polecane wszystkim ciężarnym w drugiej połowie ciąży, a zwłaszcza tym kobietom, u których wysiłkowe nietrzymanie moczu wystąpiło przed ciążą lub w trakcie jej trwania.
Bardzo ważna jest tutaj też rola szkoły rodzenia, której personel powinien być przygotowany do prowadzenia wśród pacjentek edukacji zdrowotnej na temat profilaktyki oraz diagnostyki nietrzymania moczu, tak aby działania profilaktyczne wdrożyć zanim wystąpią pierwsze dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu. Pielęgniarki i położne rodzinne powinny zachęcać kobiety do ćwiczeń mięśni dna miednicy w okresie okołoporodowym oraz pytać podopieczne o występowanie problemów z trzymaniem moczu i w razie potrzeby wdrożyć właściwe postępowanie.
Najważniejsze jest jednak prawidłowe prowadzenie porodu, unikanie nieuzasadnionego klinicznie przyśpieszania zakończenia porodu, a także właściwe postępowanie przy porodach długo trwających i zabiegowych.
Zaburzenia statyki narządów płciowych stanowią powszechne schorzenie występujące u kobiet, zwłaszcza w okresie pomenopauzalnym (po zakończeniu krwawień miesiączkowych). Szacuje się, że pewne objawy wynikające z zaburzeń statyki dna miednicy dotyczą co drugiej kobiety po 50. roku życia. Ich częstość wzrasta wraz z wiekiem.
Okres okołomenopauzalny, obejmujący kilka lat poprzedzających ostatnią miesiączkę i 12 miesięcy po jej wystąpieniu, powinien być dla kobiet sygnałem do rozpoczęcia działań profilaktycznych. Aktualnie zaleca się, aby postępowanie terapeutyczne u kobiet z zaburzeniami statyki dna miednicy było zindywidualizowane i dostosowane do nasilenia obecnych zaburzeń oraz odczuwanego pogorszenia jakości życia. Wynika to z faktu, iż stopień obniżenia narządów miednicy nie musi bezpośrednio korelować ze zgłaszanymi dolegliwościami.
U mężczyzn ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu znacznie wzrasta w przypadku:
Do działań profilaktycznych należy przede wszystkim wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za mechanizm mikcji. Trening mięśni dna miednicy najlepiej rozpocząć już przed planowanym zabiegiem operacyjnym, a następnie kontynuować stacjonarną rehabilitację urologiczną już około 2-4 tygodni po operacji.
Do działań profilaktycznych u dzieci należą dodatkowo: