Nietrzymanie moczu to objaw różnych schorzeń. Przyczyna nietrzymania moczu u każdego dziecka może być inna. Prawidłowo wykonana diagnostyka, która dokładnie określi rodzaj i przyczynę nietrzymania moczu jest absolutnie kluczowa dla powodzenia terapii nietrzymania moczu.
Błędnie postawiona diagnoza niesie za sobą wysokie ryzyko nie tylko braku poprawy, ale wręcz pogorszenia stanu dziecka. Na początku należy się jednak dowiedzieć, czy problem, z którym zmaga się dziecko związany jest faktycznie z nietrzymaniem moczu.
W tym artykule:
W pierwszej kolejności warto wykonać z dzieckiem prosty test, który pomoże wstępnie dowiedzieć się, czy może cierpieć na nietrzymanie moczu. Oczywiście, niezależnie od tego jaki będzie to wynik, w dalszej kolejności należy udać się z dzieckiem do lekarza. Objawy u niego występujące mogą być następstwem innych chorób czy schorzeń. Pamiętajmy aby nigdy nie bagatelizować jakichkolwiek niepokojących objawów.
Diagnostykę nietrzymania moczu u dzieci należy rozpocząć u pediatry, który może wstępnie rozpoznać schorzenie. Wiele badań służących diagnostyce nietrzymania moczu można wykonać nie tylko u specjalisty, ale także właśnie w gabinecie pediatrycznym.
Istotną prawidłowej diagnozy dziecka pod kątem nietrzymania moczu jest precyzyjny wywiad przeprowadzony przez lekarza oraz dokładne przeanalizowanie zgłaszanych przez dziecko i rodziców objawów i dolegliwości. Podczas wywiadu należy przede wszystkim ustalić, w jakich okolicznościach dochodzi do epizodów nietrzymania moczu.
Wywiad jest podstawowym elementem oceniającym rodzaj i nasilenie dolegliwości związanych z nietrzymaniem moczu. Stanowi punkt wyjścia do rozpoczęcia dalszej diagnostyki. Podstawowe narzędzia diagnostyczne, tj. wywiad i badanie przedmiotowe powinny być przez lekarza wykorzystane ze szczególną dbałością, ponieważ dostarczają wielu cennych informacji, których nie da się uzyskać za pomocą żadnych badań dodatkowych.
Lekarz powinien także przeprowadzić wywiad rodzinny z uwzględnieniem informacji o występowaniu zaburzeń mikcji.
W skład badania podmiotowego może wejść karta obserwacji dziecka, prowadzona przez 14 dni. Dostarcza ona informacji o nasileniu moczenia, współistnienia zaburzeń oddawania moczu oraz oddawania stolca.
Pomocny może być również dzienniczek mikcji, który dostarczy informacje o częstotliwości i objętości oddawanego moczu oraz o ilości i czasie przyjmowanych przez dziecko płynów.
Oprócz wywiadu lekarz powinien przeprowadzić badania fizykalne, które obejmują sprawdzenie narządów płciowych i ujście cewki moczowej, czucie na kroczu, napięcie i kontrolę zwieracza odbytu, okolicy przedkrzyżowej (przebarwienia skóry, tłuszczak podskórny, nadmierne owłosienie, asymetria szpary pośladkowej, nieprawidłowy chód), asymetrii nóg i stóp.
Lekarz powinien także zbadać jamę brzuszną, dzięki czemu możliwe jest stwierdzenie obecności wypełnionego pęcherza moczowego w badaniu palpacyjnym. Bolesność pęcherza podczas przeprowadzania badania jamy brzusznej może świadczyć o zapaleniu dolnych dróg moczowych oraz o istnieniu śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego.
Analiza moczu w celu wykrycia ewentualnego zakażenia dróg moczowych, cukrzycy czy innych chorób.
Badanie przeprowadza się w pozycji stojącej przy wypełnionym pęcherzu moczowym. Jeśli podczas próby nastąpi wyciek moczu może to oznaczać NTM wysiłkowe, które jednak stosunkowo rzadko występuje u dzieci.
Wykonanie badania USG układu moczowego pozwala na identyfikację nieprawidłowości anatomicznych, które mogą być potencjalną przyczyną dolegliwości oraz zmian chorobowych wymagających pilnych interwencji diagnostyczno-leczniczych (np. choroby nowotworowe układu moczowego).
Znaczenie diagnostyczne ma również ocena objętości moczu zalegającego w pęcherzu moczowym po mikcji, która jest ważnym badaniem wstępnym u pacjentek z zaburzeniami czynności dolnego odcinka układu moczowego. Pozwala ocenić czy zalega mocz, czy mamy do czynienia z nietrzymaniem moczu z przepełnienia. Przezbrzuszne USG pozwala ponadto wykluczyć inne nieprawidłowości w jamie brzusznej.
Pediatra może wydać skierowanie na konsultację urologiczną. Warto wtedy, w pierwszej kolejności, udać się z wizytą do urologa dziecięcego lub do placówki medycznej specjalizującej się w leczeniu nietrzymania moczu i zatrudniającej urologów dziecięcych.
Inną możliwą opcją jest także uzyskanie skierowania do ginekologa (w przypadku dziewczynek), lekarza neurologii dziecięcej (szczególnie w przypadku wad wrodzonych np. rozszczepu kręgosłupa czy porażenia mózgowego), nefrologa dziecięcego lub psychologa dziecięcego.
Wielokrotnie pomocna będzie także wizyta u fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej i/lub ginekologicznej. Skierowanie do niego powinna poprzedzać konsultacja lekarza specjalisty (urolog dziecięcy, neurolog dziecięcy, ginekolog). Nierzadko kluczem do sukcesu terapeutycznego będzie właśnie współpraca lekarzy różnych specjalizacji oraz fizjoterapeuty/fizjoterapeutki specjalizujących się w fizjoterapii uroginekologicznej lub urologicznej.
Diagnostyka w nietrzymaniu moczu u dzieci
Ma na celu wykrycie schorzeń układu moczowo-płciowego u chłopców oraz układu moczowego u dziewcząt.
Służy ocenie zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych u dziewczynek. Przede wszystkim badanie pozwala wykluczyć obecność wad wrodzonych układu moczowo-płciowego, które mogą dawać objawy nietrzymania moczu.
Problemy z nietrzymaniem moczu mogą być związane z kwestiami neurologicznymi jak np. uszkodzeniem mózgu, rdzenia kręgowego czy obwodowego układu nerwowego. Problemy te mogą być widoczne już w dzieciństwie i ich rozpoznanie może być niezwykle istotne w kwestii diagnostyki nietrzymania moczu.
Badanie obrazujące cewkę moczową oraz wnętrze pęcherza moczowego pozwala na dokładne wykluczenie patologii, które mogą powodować podrażnienia błony śluzowej pęcherza (nowotwory, kamica, ciało obce, zwężenie cewki). W większości przypadków cystoskopia u dzieci nie jest wskazana.
Badanie urodynamiczne stanowi precyzyjne narzędzie diagnostyczne pozwalające na uzyskanie wyników kwalifikujących dziecko do optymalnego sposobu dalszego leczenia. Dzięki niemu można osiągnąć najlepszy możliwy efekt terapeutyczny. Stosowane jest zazwyczaj przed kwalifikacją do ewentualnego zabiegu operacyjnego.
Badanie to polega na ocenie czynności narządów dolnych dróg moczowych, które odpowiadają za utrzymanie moczu i właściwe wypróżnienie pęcherza podczas mikcji.
Pod pojęciem „badanie urodynamiczne” kryje się kilka różnych testów. Mierzą one ilość oddawanego moczu, czas oddawania tego moczu, ciśnienie wewnątrz pęcherza i odbytnicy oraz napięcie mięśni, które zatrzymują mocz (zwieraczy).
Do fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej i/lub uroginekologicznej warto się udać na dalszą diagnostykę dopiero po uzyskaniu diagnozy lekarskiej. W oparciu o dotychczasowe rozpoznanie oraz przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne, może on określić istotę problemu. Pozwala także zaplanować przebieg ewentualnej terapii.
Należy więc zabrać wszystkie opisy badań diagnostycznych, które zostały wykonane u pediatry czy też lekarzy specjalistów. Dobór terapii powinien być uzależniony od uzyskanych w trakcie diagnostyki odpowiedzi. Powinny obejmować: rodzaj dolegliwości, opis stanu ogólnego, zakres możliwości ruchowych i percepcji oraz zaleceń lekarskich.
Lekarze mogą zlecić również inne badania niż wymienione powyżej w zależności od indywidualnej sytuacji dziecka.
Rodzice często zastanawiają się, czy istniejące u dziecka schorzenie wymaga konsultacji z fizjoterapeutą. Najlepiej gdyby taką odpowiedź uzyskiwali w gabinecie lekarskim. Należy pamiętać, że najlepsze efekty daje fizjoterapia wdrożona w momencie, gdy dolegliwości nie są jeszcze zaawansowane. Niejednokrotnie fizjoterapię wskazuje się również jako rodzaj profilaktyki, która może uchronić dziecko przed zabiegiem operacyjnym, czy też obciążającą farmakoterapią. Nawet jednak wtedy powinna ją poprzedzić konsultacja zarówno lekarska jak i u fizjoterapeuty.
Wśród czynników ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu u dzieci są: opóźnienia rozwojowe, zaburzenia anatomiczne i wady rdzenia kręgowego. Ponadto nie należy bagatelizować również ciąży u nastolatek, która, podobnie jak u dorosłych kobiet, może powodować nietrzymanie moczu. W takich sytuacjach warto wybrać się do fizjoterapeuty/fizjoterapeutki specjalizujących się w fizjoterapii urologicznej i/lub uroginekologicznej.
Trafna diagnoza a następnie dobranie odpowiednich technik terapeutycznych mogą złagodzić a nawet wyeliminować uciążliwe dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu (a w przypadku ciąży również zapobiegać).
Opracowane na podstawie: 1. W. Baranowski, A. Rogowski (red.), Uroginekologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2018. 2. E. Barcz (red.), Wstęp do uroginekologii, Via Medica, Gdańsk 2017. 3. P. Dobroński, P. Radziszewski, Nietrzymanie moczu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 4. Incontinence 6th edition 2017, International Consultation on Incontinence, Tokyo, September 2016. 5. Poradnik dla pacjentek ginekologicznych, red. M. Wielgoś, N. Mazanowska, Warszawa 2018. 6. Poradnik dla pacjentów urologicznych i ich rodzin, red. P. Chłosta, Warszawa 2017. 7. Raport „Pacjent z NTM w systemie opieki zdrowotnej 2021”, Warszawa 2021. 8. T. Rechberger, B. Kulik-Rechberger, Nietrzymanie moczu u kobiet i dziewcząt - zasady postępowania w gabinecie lekarza POZ, Termedia, 2018. 9. K. Religa-Popiołek, Z czym udać się do fizjoterapeuty urologicznego i/lub uroginekologicznego?, Kwartalnik NTM nr 75, Warszawa 2020. 10. Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w zaburzeniach mikcji u dzieci opracowane przez Grupę Ekspertów Polskiego Towarzystwa Urologii Dziecięcej oraz Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej.