Nietrzymanie moczu to objaw różnych schorzeń. Przyczyna nietrzymania moczu u każdego mężczyzny może być inna. Prawidłowo wykonana diagnostyka, która dokładnie określi rodzaj i przyczynę nietrzymania moczu jest absolutnie kluczowa dla powodzenia terapii nietrzymania moczu.
Błędnie postawiona diagnoza niesie za sobą wysokie ryzyko nie tylko braku poprawy, ale wręcz pogorszenia stanu pacjenta. Na początku musimy się jednak dowiedzieć, czy problem, z którym się zmagamy związany jest faktycznie z nietrzymaniem moczu.
W tym artykule:
W pierwszej kolejności warto wykonać prosty test, który pomoże nam dowiedzieć się czy rzeczywiście możemy cierpieć na nietrzymanie moczu. Oczywiście, niezależnie od tego jaki wynik otrzymamy, w dalszej kolejności należy udać się do lekarza. Towarzyszące nam objawy mogą być bowiem następstwem innych chorób czy schorzeń. Należy pamiętać aby nigdy nie bagatelizować jakichkolwiek niepokojących nas objawów.
Zanim zaczniemy poszukiwania specjalisty w zakresie nietrzymania moczu zawsze warto najpierw udać się do naszego lekarza rodzinnego. Może on wstępnie rozpoznać schorzenie. Wiele badań służących diagnostyce nietrzymania moczu można wykonać nie tylko u specjalisty, ale także w gabinecie lekarza POZ.
Istotą prawidłowej diagnozy pacjenta z nietrzymania moczu jest precyzyjny wywiad przeprowadzony przez lekarza oraz dokładne przeanalizowanie zgłaszanych przez mężczyznę objawów i dolegliwości. Podczas wywiadu lekarz POZ może ustalić, w jakich okolicznościach dochodzi do epizodów nietrzymania moczu. Wywiad jest podstawowym elementem oceniającym rodzaj i nasilenie dolegliwości związanych z nietrzymaniem moczu. Stanowi punkt wyjścia do rozpoczęcia dalszej diagnostyki. Podstawowe narzędzia diagnostyczne, tj. wywiad i badanie przedmiotowe lekarz powinien wykorzystywać ze szczególną dbałością. Dostarczają one wielu cennych informacji, których nie da się uzyskać za pomocą żadnych badań dodatkowych.
W skład badania podmiotowego może wejść wypełnienie kwestionariusza do oceny nietrzymania moczu, uwzględniającego takie pytania jak m.in.:
Lekarz może zadawać szczegółowe pytania dotyczące częstości oddawania moczu w dzień i w nocy, występowania parć naglących, moczenia nocnego, epizodów gubienia moczu czy strumienia moczu. Pomocny jest tu dzienniczek mikcji wypełniany przez pacjenta. Dostarcza on cennych informacji na temat ilości wypijanych płynów, ilości oddanego moczu, epizodów z jego nietrzymaniem, liczby mikcji nocnych oraz liczby i nasileń parć naglących.
Dzięki temu badaniu możliwe jest stwierdzenie obecności wypełnionego pęcherza moczowego w badaniu palpacyjnym. Bolesność pęcherza podczas przeprowadzania badania jamy brzusznej może świadczyć o zapaleniu dolnych dróg moczowych oraz o istnieniu śródmiąższowego zapalenia pęcherza moczowego.
Jest to dodatkowe badanie, które pomaga w ocenie gruczołu krokowego w tym jego spoistości, ruchomości czy wielkości.
PSA to swoisty antygen sterczowy, białko specyficzne dla nasienia (ejakulatu), do jego wytworzenia dochodzi w komórkach nabłonka kanalików prostaty. U zdrowych mężczyzn jest uwalniany jedynie w śladowych ilościach, w przypadku gdy mężczyzna choruje na raka prostaty, następuje znaczny wzrost poziomu PSA we krwi.
Badanie stosowane głównie w celu wykrycia/wykluczenia nowotworu prostaty. Dzięki badaniu PSA są większe szanse na wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia raka prostaty.
Badanie przeprowadza się w pozycji stojącej przy wypełnionym pęcherzu moczowym. Jeśli podczas próby nastąpi wyciek moczu może to oznaczać wysiłkowe NTM.
Ogólne badania moczu z oceną osadu oraz posiew moczu powinny być wykonane u każdego mężczyzny z zaburzeniami czynności dolnego odcinka dróg moczowych w celu wykluczenia infekcji (gdyż może ona wywoływać objawy podobne do tych, o które towarzyszą nietrzymaniu moczu), cukrzycy czy innych chorób.
Wykonanie badania USG układu moczowego pozwala na identyfikację nieprawidłowości anatomicznych, które mogą być potencjalną przyczyną dolegliwości oraz zmian chorobowych wymagających pilnych interwencji diagnostyczno-leczniczych (np. choroby nowotworowe układu moczowego).
Znaczenie diagnostyczne ma również ocena objętości moczu zalegającego w pęcherzu moczowym po mikcji, która jest ważnym badaniem wstępnym u mężczyzn z zaburzeniami czynności dolnego odcinka układu moczowego. Pozwala ocenić czy zalega mocz, czy mamy do czynienia z nietrzymaniem moczu z przepełnienia. Przezbrzuszne USG pozwala ponadto wykluczyć inne nieprawidłowości w jamie brzusznej.
Lekarz POZ może skierować pacjenta na konsultację urologiczną lub do innego specjalisty (np. geriatry, neurologa czy nefrologa). Warto wtedy, w pierwszej kolejności udać się z wizytą do urologa specjalizującego się w urologii czynnościowej lub do placówki medycznej specjalizującej się w leczeniu nietrzymania moczu i zatrudniającej urologów.
Jeżeli pacjent należy do grupy osób starszych (75+) lekarz POZ może skierować go również na konsultację do lekarza geriatry. Inną możliwą opcją jest także uzyskanie skierowania do lekarza neurologa (w szczególności w przypadku uszkodzenia mózgu, obwodowego układu nerwowego czy rdzenia kręgowego), nefrologa (zaburzenia pracy nerek) lub psychologa.
Pomocna będzie także wizyta u fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej. Skierowanie do niego powinna poprzedzać konsultacja lekarza specjalisty (urolog, neurolog, geriatra). Nierzadko kluczem do sukcesu terapeutycznego będzie właśnie współpraca lekarzy różnych specjalizacji oraz fizjoterapeuty/fizjoterapeutki specjalizujących się w fizjoterapii urologicznej.
Ma na celu wykrycie schorzeń układu moczowo-płciowego. Urolog przeprowadza badanie zewnętrznych narządów płciowych, ocenia gruczoł krokowy w badaniu per rectum, a także ocenia inne narządy (pęcherz, nerki).
Powinno dotyczyć oceny segmentów unerwionych przez nerwy z krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego. Badanie powinno objąć sprawdzenie czucia skórnego w obszarze przedsionka pochwy i krocza.
Badanie obrazujące cewkę oraz pęcherz moczowy pozwala na dokładne wykluczenie patologii, które mogą powodować podrażnienia (nowotwory, kamica, ciało obce, zwężenie cewki).
Stanowi precyzyjne narzędzie diagnostyczne pozwalające na uzyskanie wyników kwalifikujących pacjenta do optymalnego sposobu dalszego leczenia, dzięki któremu można osiągnąć najlepszy możliwy efekt terapeutyczny. Stosuje się je zazwyczaj przed kwalifikacją do ewentualnego zabiegu operacyjnego. Badanie to polega na ocenie czynności narządów dolnych dróg moczowych, które odpowiadają za utrzymanie moczu i właściwe wypróżnienie pęcherza podczas mikcji.
Pod pojęciem „badanie urodynamiczne” kryje się kilka różnych testów. Mierzą one ilość oddawanego moczu, czas oddawania tego moczu, ciśnienie wewnątrz pęcherza i odbytnicy oraz napięcie mięśni, które zatrzymują mocz (zwieraczy).
Lekarze mogą zlecić również inne badania niż wymienione powyżej w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta.
Do fizjoterapeuty specjalizującego się w fizjoterapii urologicznej warto się udać na dalszą diagnostykę dopiero po uzyskaniu diagnozy lekarskiej.
W oparciu o dotychczasowe rozpoznanie oraz przeprowadzony wywiad i badanie fizykalne, może on pomóc w określeniu istoty problemu oraz zaplanować przebieg ewentualnej terapii. Należy więc zabrać ze sobą wszystkie opisy badań diagnostycznych, które wykonano u lekarza POZ czy też lekarzy specjalistów.
Dobór terapii powinien być uzależniony od uzyskanych w trakcie diagnostyki odpowiedzi. Obejmują one: rodzaj dolegliwości , opis stanu ogólnego, zakres możliwości ruchowych i percepcji oraz zaleceń lekarskich.
Pacjenci często zastanawiają się, czy istniejące schorzenie wymaga konsultacji z fizjoterapeutą. Najlepiej gdyby taką odpowiedź uzyskiwali w gabinecie lekarskim. Należy pamiętać, że najlepsze efekty daje fizjoterapia wdrożona w momencie, gdy dolegliwości nie są jeszcze zaawansowane. Niejednokrotnie fizjoterapię wskazuje się również jako rodzaj profilaktyki, która może uchronić pacjenta przed zabiegiem operacyjnym, czy też obciążającą farmakoterapią. Nawet jednak wtedy powinna ją poprzedzić konsultacja zarówno lekarska jak i u fizjoterapeuty.
Jednym z czynników ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu u mężczyzn są przebyte zabiegi uroonkologiczne (radykalna prostatektomia, radioterapia, chemioterapia). W związku z tym wskazuje się, aby pacjenci przed, w trakcie oraz po tych zabiegach wybrali się do fizjoterapeuty/fizjoterapeutki specjalizujących się w fizjoterapii urologicznej. Trafna diagnoza a następnie dobranie odpowiednich technik terapeutycznych mogą złagodzić a nawet wyeliminować uciążliwe dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu.
Opracowane na podstawie: 1. W. Baranowski, A. Rogowski (red.), Uroginekologia, Medical Tribune Polska, Warszawa 2018. 2. E. Barcz (red.), Wstęp do uroginekologii, Via Medica, Gdańsk 2017. 3. P. Dobroński, P. Radziszewski, Nietrzymanie moczu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 4. Incontinence 6th edition 2017, International Consultation on Incontinence, Tokyo, September 2016. 5. Poradnik dla pacjentów urologicznych i ich rodzin, red. P. Chłosta, Warszawa 2017. 6. Raport „Pacjent z NTM w systemie opieki zdrowotnej 2021”, Warszawa 2021. 7. K. Religa-Popiołek K., Z czym udać się do fizjoterapeuty urologicznego i/lub uroginekologicznego?, Kwartalnik NTM nr 75, Warszawa 2020. 8. Standardy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego dla pacjentów dorosłych z dolegliwościami dolnych dróg moczowych przygotowany przez Polskie Towarzystwo Urologiczne, Fundację Eksperci dla Zdrowia, Warszawa 2019.