Zespół bolesnego pęcherza moczowego (ang. bladder pain syndrome, BPS) rozpoznaje się u pacjentów zgłaszających ciągły lub nawracający ból pęcherza, któremu towarzyszy jeden z następujących objawów: ból narastający wraz z napełnianiem się pęcherza lub częstomocz (w ciągu dnia/nocy).
Zespół bolesnego pęcherza, można rozpoznać po wykonaniu szeregu badań na podstawie, których lekarz wyklucza istnienie chorób dających podobne objawy ze strony pęcherza i dolnych dróg moczowych. Zespół bolesnego pęcherza moczowego jest pojęciem szerszym od środmiąższowego zapalenia pęcherza (ang. interstitial cystitis, IC), które rozpoznaje się u pacjentów z typowymi zmianami obserwowanymi podczas cystoskopii i uzyskanymi w wyniku biopsji pęcherza.
Częstość występowania zespołu bolesnego pęcherza nie jest dokładnie określona, co może mieć związek z bagatelizowaniem przez lekarzy objawów ze strony pęcherza zgłaszanych przez pacjentów, lub niewiedzą lekarzy. Nierzadko pacjenci są diagnozowani przez kilku specjalistów zanim zostanie postawione prawidłowe rozpoznanie. Kobiety chorują 10-cio krotnie częściej niż mężczyźni.
Za przyczynę zespołu bólowego pęcherza uznaje się uszkodzenie nabłonka urotelialnego pęcherza moczowego i jego warstwy ochronnej składającej się z glikozaminoglikanów. Czynnik prowadzący do uszkodzenia nabłonka pęcherza nie jest znany. Błona śluzowa pęcherza stanowi barierę i kiedy ulega uszkodzeniu, następuje wnikanie substancji drażniących do głębszych warstw ściany pęcherza. Dochodzi do nagromadzenia komórek odpornościowych (limfocytów i mastocytów), które doprowadzają do wytworzenia stanu zapalnego. Wydzielanie substancji prozapalnych i aktywacja zakończeń nerwowych zlokalizowanych w ścianie pęcherza prowadzi do zapalenia neurogennego. Zmiany zachodzące w ścianie pęcherza wywołują objawy takie jak ból, częstomocz, parcia naglące, włóknienie, które prowadzi do zmniejszenia objętości pęcherza.
Podstawowym objawem charakteryzującym zespół bolesnego pęcherza jest ból lub dyskomfort, ucisk narastający wraz z wypełnianiem pęcherza, a zmniejszający się lub ustępujący po mikcji. Ból zlokalizowany w rzucie pęcherza moczowego (nad spojeniem łonowym), może promieniować do pochwy, odbytu lub moszny. Nasilenie bólu może się zmieniać w czasie w przeciągu kilku miesięcy. Może mieć charakter ciągły i postępujący lub przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji. Do produktów nasilających dolegliwości bólowe zaliczamy alkohol, cytrusy, pomidory, czekoladę, kawę i herbatę. Bólowi towarzyszy częstomocz czyli ponad 8 mikcji w ciągu dnia oraz nykturia (oddawanie moczu w nocy 2 razy lub więcej). Nierzadko pacjenci zgłaszają parcia naglące (nagła potrzeba oddania moczu), co jest objawem charakterystycznym dla pęcherza nadreaktywnego. Zauważono, że zespół bolesnego pęcherza współistnieje z innymi chorobami układowymi, tj. zespołem jelita nadwrażliwego, depresją, migreną, fibromialgią oraz z toczniem rumieniowatym układowym. Należy zaznaczyć, że podobne dolegliwości występują również w przebiegu następujących chorób:
W związku z tym, że objawy zgłaszane przez pacjentów nie są charakterystyczne tylko dla BPS i mogą występować w innych chorobach, w tym niosących zagrożenie życia jak nowotwory, w praktyce klinicznej wykonuje się szereg badań, aby wykluczyć istnienie tych chorób. Do badań diagnostycznych, które powinny być wykonane należą: • badanie ogólne moczu i posiew moczu, • USG, LECZENIE NTM 8 Kwartalnik NTM • dzienniczek mikcji, • cystoskopia z hydrodystensją, • biopsja pęcherza wykonywana podczas cystoskopii. Badanie urodynamiczne może być wykonane tylko w szczególnych przypadkach i nie jest konieczne do postawienia rozpoznania
Terapia pacjentów z zespołem bolesnego pęcherza jest trudna i musi być leczeniem skojarzonym. U każdego pacjenta wdrażamy terapię behawioralną polegająca na modyfikacji mikcji. Uczymy treningu pęcherza, co oznacza kontrolowane opóźnianie mikcji o minutę, następnie ten czas może ulec wydłużeniu. Dobre efekty przynosi fizjoterapia dna miednicy. Wykorzystuje się również elektrostymulację oraz biofeedback. Stosowanie diety ubogiej w produkty wyzwalające lub nasilające ból pęcherza również ma niebagatelne znaczenie. Równolegle z terapią niefarmakologiczną stosujemy leki doustne. Udowodnioną skuteczność ma Amitryptylina, która zmniejsza ból. Dobrym lekiem jest polisiarczan pentosanu sodu, którego zadaniem jest odbudowa ubytków w warstwie glikozaminoglikanów (warstwa chroniąca pęcherz przed czynnikami drażniącymi). Niestety, lek nie jest zarejestrowany w Polsce. Jeżeli leki podawane doustnie nie przyniosą oczekiwanego efektu można zastosować leki podawane do pęcherza, tzw. wlewki dopęcherzowe. Do substancji wykorzystywanych we wlewkach należą: polisiarczan pentosanu sodu, kwas hialuronowy i siarczan chondroityny. Iniekcja toksyny botulinowej A bezpośrednio do pęcherza połączona z hydrodystensją pęcherza moczowego wykonywana jest gdy terapia z wykorzystaniem wlewek dopęcherzowych zawiedzie. Rozwiązaniem w wyjątkowych sytuacjach, gdy doszło do wytworzenia marskiego pęcherza i wszystkie opisane metody leczenia nie przyniosły złagodzenia dolegliwości, jest cystektomia, czyli wycięcie pęcherza moczowego. Wykonuje się cystektomię z pozostawieniem trójkąta pęcherza, do którego doszywa się wykonany z jelita nowy pęcherz. Operacja ta pozwala na prawidłowe trzymanie moczu po operacji.
Pełną treść artykułu dr Agnieszki Idy z Katedry i Kliniki Urologii i Onkologii Urologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu znajdziecie Państwo w najnowszym Kwartalniku NTM.