Europejskie Towarzystwo Urologiczne (EAU) opracowało strategię wczesnego wykrywania raka prostaty, której kluczowym elementem jest badanie stężenia PSA.
Rak gruczołu krokowego to najczęściej rozpoznawalny nowotwór złośliwy u mężczyzn w Polsce. Rocznie rozpoznaje się ok. 18 tys. nowych przypadków zachorowań. Na ten nowotworów choruje w sumie ponad 140 tys. mężczyzn, a rocznie z jego powodu umiera ok. 6 tys. Szacuje się, ze przypadków tego nowotworu będzie przybywało i do 2025 r. w kraju odnotuje się ok. 25 tys. nowych przypadków raka prostaty. Dodatkowo, w wyniku starzejącego się społeczeństwa coraz więcej chorych będzie w przedziale wiekowym 70-80 lat.
Dr hab. n. med. Artur A. Antoniewicz, konsultant krajowy w dziedzinie urologii zwraca uwagę, że rak gruczołu krokowego zwykle nie daje żadnych objawów we wczesnym stadium rozwoju. Może towarzyszyć łagodnemu przerostowi prostaty, czyli chorobie zwyrodnieniowej, która występuje z wiekiem i polega na wzroście objętości gruczołu krokowego. Najczęściej wpływa to na utrudnione oddawanie moczu przez mężczyzn po 65. roku życia. Gdy chory zgłasza się z tym objawem do lekarza, może dojść do rozpoznania nowotworu, który towarzyszy przerostowi. W fazie zaawansowanej raka gruczołu krokowego mogą wystąpić: krwiomocz, anemia, mocznica lub patologiczne złamania.
Diagnostykę raka gruczołu krokowego rozpoczyna się od konsultacji lekarskiej i badania stężenia PSA (ang. prostate specific antigen). „Pozwala ona na obliczenie gęstości PSA jak również szeregu innych wskaźników, pomocnych w ocenie wartości diagnostycznej tego testu. Jednym z nich jest stosunek PSA tzw. wolnego do całkowitego. Im jest on niższy, tym większe ryzyko raka prostaty – tłumaczy ekspert. Następnie wykonuje się badanie gruczołu krokowego palcem przez odbytnicę (łac. per rectum) oraz obrazowanie za pomocą ultrasonografii. W przypadku podejrzenia nowotworu, pacjent jest kierowany na wieloparametryczny rezonans magnetyczny prostaty (mpMRI). Jeśli istnieją silne przesłanki wskazujące na to, że pacjent ma raka prostaty, wykonuje się biopsję gruczołu krokowego. Jest ona kluczowym elementem całego procesu diagnostycznego. Biopsja jest jedyną metodą pozwalającą na rozpoznanie nowotworu na podstawie badania mikroskopowego”. W przypadku potwierdzenia raka prostaty wykonuje się również badania uzupełniające. Należy do nich: scyntygrafia kości oraz tomografia komputerową jamy brzusznej i miednicy mniejszej z kontrastem.
„PSA jest białkiem będącym produktem komórek nabłonka wyścielającego gruczoł krokowy. Wskutek procesu nowotworowego funkcjonowanie tych komórek zostaje zaburzone. Im wyższe stężenie PSA, tym wyższe ryzyko obecności nowotworu. Wynik badania wskazujący wartość 3-4 ng/ml nie jest jednoznaczny, natomiast powyżej 4 ng/ml już budzi podejrzenia. Jeśli stężenie PSA wynosi ponad 20 ng/ml to bardzo prawdopodobne, że pacjent ma raka prostaty. A stężenie na poziomie kilku tysięcy ng/ml najczęściej oznacza nowotwór w zaawansowanej fazie rozwoju z mnogimi przerzutam
Podwyższone stężenie PSA może świadczyć także o innych niż nowotwór chorobach, głównie o ostrych i przewlekłych stanach zapalanych.
Wśród innych przyczyn podwyższonego stężenia PSA urolog wymienia różnego typu instrumentacje w obrębie gruczołu krokowego, np. cewnikowanie, przebyte operacje w okolicach gruczołu krokowego, a nawet badanie per rectum. „Nie u każdego pacjenta z rakiem gruczołu krokowego stężenie PSA jest podwyższone. Może się zdarzyć, że mężczyzna ma raka prostaty, a stężenie PSA nie jest podwyższone, ale jest to zjawisko bardzo rzadkie, dotyczy najwyżej kilku procent wszystkich rozpoznań. W takich sytuacjach o rozpoznaniu nowotworu decyduje tempo przyrostu PSA (ang. PSA velocity). Wynik wskazujący na wzrost ponad 0,75 ng/ml na rok budzi podejrzenia.”
Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Urologicznego, po raz pierwszy oznaczenie stężenia PSA należy wykonać u mężczyzn o podwyższonym ryzyku zachorowania na raka prostaty, a więc: po 50. roku życia (u każdego mężczyzny), po 45. roku życia – jeśli występuje rodzinna historia raka prostaty (tzn. nowotwór ten występuje lub występował u dziadka, ojca, brata), jak również wtedy, gdy mężczyzna jest pochodzenia afroamerykańskiego, po 40. roku życia – jeśli mężczyźni są nosicielami mutacji genu BRCA2. Jeśli u mężczyzny między 50. a 60. rokiem życia wartość PSA jest niższa niż 1 ng/ml, kolejny pomiar należy wykonać po 5 latach. Jeśli wartość ta wynosi między 1 a 3 ng/ml, z kolejnym badaniem można poczekać 3 lata. Natomiast jeśli stężenie PSA jest wyższe niż 3 ng/ml, należy wdrożyć pierwszy poziom diagnostyczny, a więc wykonać badanie PSA rozszerzone, czyli obliczyć PSA tzw. wolne i całkowite i na tej podstawie określić wielkość i gęstość prostaty.
Jeśli u mężczyzny po 60. roku życia stężenie PSA wynosi mniej niż 1 ng/ml, to nie trzeba powtarzać badania, ponieważ ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty u mężczyzny w tym wieku, przy tak niskich wartościach antygenu jest bliskie zeru. Jeśli stężenie PSA wynosi między 1 a 3 ng/ml, należy powtórzyć badanie po 2-3 latach. Natomiast przy wyniku wskazującym na wartości powyżej 3 ng/ml, należy wdrożyć kolejne elementy diagnostyczne – określić objętość i gęstość PSA, wykonać badanie per rectum i mpMRI. Jeżeli badania te nie wskazują na wysokie ryzyko występowania nowotworu, mężczyzna oznacza poziom PSA po roku, ponieważ trzeba monitorować jego stężenie. Natomiast w przypadku podejrzenia nowotworu, należy wykonać biopsję – mówi urolog.
EAU potwierdza jednoznacznie zasadność skriningu, obalając glosy które wskazywały na takie czynniki ryzyka z nim związane, jak m.in. fałszywie dodatni wynik badania (nie każdy mężczyzna z wyższym stężeniem PSA ma raka prostaty) oraz przediagnozowanie i przeleczenie pacjentów, u których nowotwór nigdy nie spowodowałby wystąpienia objawów ani nie doprowadził do śmierci..
Źródło: www.pulsmedycyny.pl